Wat is relatieverslaving?
18 oktober 2024
Kan je verslaafd zijn aan je partner?
Het korte antwoord is: ja. Je kan verslaafd zijn aan liefde, verliefdheid, je relatie, je partner.
Relatieverslaving betekent dat je steeds op een partner valt die emotioneel niet beschikbaar voor je is. Jouw ‘verslavende drug’ is liefde, aandacht, erkenning, bevestiging en zorg van je partner. Je doet àlles om toch maar een beetje liefde en aandacht te krijgen, zelfs als je vaker ongelukkig dan gelukkig bent in je relatie. Bij relatieverslaving blijf je krampachtig vasthouden aan een ongezonde relatie met een emotioneel beschadigde partner, die daardoor geen oprechte emotionele intimiteit en echte verbinding met jou kan aangaan. Het lukt niet om de relatie blijvend te stoppen, zelfs al besef je dat het een disfunctionele, toxische relatie is, en zelfs als die emotioneel, lichamelijk, seksueel of spiritueel schadelijk voor jou is. Soms kun je ze zelfs niet eens verbreken als je kinderen er onder lijden. Of als je de relatie probeert te stoppen, begin je er toch altijd weer mee. Je relatie is een verslavende obsessie.
In het ontstaan van relatieverslaving spelen codependentie (afhankelijkheid) door onverwerkte jeugdtrauma’s en relationele trauma’s een grote rol. Ook ontkenning van de pijnlijke realiteit, minimaliseren van de schadelijke gevolgen, en angsten zoals verlatingsangst, bindingsangst en hechtingsproblemen hebben invloed op relatieverslaving.
Ik hoor ook vaak misverstanden over relatieverslaving, bijvoorbeeld dat een relatieverslaafde altijd van de ene naar de andere relatie hopt, of niet zonder relatie kan, of zoveel mogelijk relaties wil. Relatieverslaving is ook niet hetzelfde als limerence (een overweldigende, obsessieve verliefdheid, heel hevige crush). Dat kunnen wel degelijk bijkomende problemen zijn, maar dat is niet het kernprobleem bij een relatieverslaving. Relatieverslaving draait wel om die ene partner met wie je in een ongezonde relatiedynamiek zit.
Hoe herken je een relatieverslaving?
In een ongezonde relatie is er een grote mate van ongelijkheid. De relatie is allesbehalve gelijkwaardig. Hevige ruzies en geweld (fysiek, mentaal, seksueel, spiritueel) wisselen af met korte, passionele intimiteit. Dat zijn de typische diepe dalen en hoge pieken. De dans van aantrekken en afstoten, weer kortstondig aantrekken en weer keihard afstoten.
De angst dat je partner je gaat verlaten, is zo overweldigend, dat je bereid bent om alles goed te praten. Zo houd je de ongelijke, ongezonde patronen in stand. Je gebruikt de verlatingsangst soms (onbewust) als excuus om je eigen pleasegedrag goed te praten.
Als relatieverslaafde voel je je alsof je geen grip meer hebt op de situatie. Je bent de controle kwijt, je bent alle realiteitszin kwijt. Wat is nog normaal in een relatie en wat niet? Dat weet je niet meer.
Hoe jij je voelt, is compleet afhankelijk van hoe het tussen jullie gaat. Je bent een speelbal geworden van zijn grillen, en je blijft dwangmatig proberen om de relatie te fixen, bv door jezelf weg te cijferen, door te pleasen, in de hoop dat hij je dan wel ziet staan, dat hij je wel waardeert, dat het dan weer beter zal gaan. Als hij maar gelukkig is, dan komt het wel in orde.
Al je tijd en energie (en misschien zelfs geld) besteed je aan hem. Hij krijgt al jouw aandacht. Het is een hele obsessie geworden. Je hele leven lijdt eronder. Je gezondheid, je werk, je financiën, je sociale leven. En ja, hoezeer je je daar ook voor schaamt, zelfs je kinderen lijden eronder.
Wanneer wordt je relatie een verslaving?
In de DSM 5 TR (the Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, Text Revision), wereldwijd hét officiële handboek voor mentale aandoeningen, worden definities gegeven van middelenverslavingen en gedragsverslaving. Hoewel relatieverslaving op zich niet wordt genoemd in de DSM, zijn de criteria van de andere vormen van verslavingen wel degelijk van toepassing. Ik heb ze hier samengevoegd en aangepast met voorbeelden, zodat ze makkelijker lezen voor relatieverslaving:
1. Meer of langer met je relatie bezig zijn dan je intentie was; je partner is eigenlijk je hoofdbezigheid, je gaat minimaliseren, ontkennen of liegen om de omvang te verdoezelen, naar jezelf en naar anderen, je praat verkeerd gedrag van je partner goed, je blijft (valse) hoop houden dat je partner ooit kan veranderen en dat jullie wél gelukkig samen zullen worden.
2. Je onderneemt wel pogingen om het contact te minderen, omdat je dat zelf wil of omdat anderen je dat advies geven, je probeert om het onder controle te krijgen of te stoppen, maar dat lukt niet of dat blijf je niet volhouden.
3. Veel tijd spenderen aan contact opnemen, het contact met je partner, of herstellen van intens contact (bv bijslapen). Het is een obsessie om je relatie in stand te houden, en daar besteed je al je tijd en energie (en geld) aan.
4. Cravings, hevig verlangen en onweerstaanbare drang; je obsessieve verliefdheid is een vlucht om te ontsnappen aan problemen of aan een negatieve stemming (zoals angsten, hevige verlatingsangst, en depressie).
5. Je komt er niet aan toe wat je zou moeten doen op het werk, thuis of school; je ondermijnt of verliest belangrijke opportuniteiten.
6. Ermee blijven doorgaan, ongeacht de negatieve gevolgen, zelfs wanneer het problemen veroorzaakt in andere relaties (bv met je vrienden, collega’s, kinderen), je leunt erg op anderen voor praktische hulp.
7. Je geeft belangrijke activiteiten op, zoals sociale activiteiten, werk, hobby’s. Gevoel dat jouw eigenwaarde minder belangrijk is dan het welzijn van je partner. Je identiteit hangt volledig samen met je relatie, waardoor er geen plaats meer is voor een eigen leven buiten je relatie.
8. Steeds opnieuw blijven contact opnemen, zelfs wanneer het gevaarlijk is.
9. Toch ermee blijven doorgaan, zelfs als je weet dat je een fysiek of psychologisch probleem hebt dat veroorzaakt of verergerd werd door je partner (bv bij fysiek geweld, complex PTSS, manipulatie en gaslighting: je legt de schuld van alle mishandelingen bij jezelf, angst om iets verkeerds te zeggen of doen in het bijzijn van je partner).
10. Tolerantie: je hebt je partner steeds méér nodig om hetzelfde effect te krijgen (bv geruststelling, vaker bellen en inchecken bij elkaar, meer fysiek contact); je neemt steeds grotere risico’s als je je relatie dreigt te verliezen; de dalen worden steeds dieper en breder en de pieken worden steeds hoger en smaller. Je schommelt continu tussen heftige ruzie en intense passie.
11. Afkickverschijnselen zoals rusteloosheid en irritatie, die verlicht worden door weer contact op te nemen.
Afhankelijk van aan hoeveel criteria je voldoet, kan je inschatten hoe ernstig de verslaving is:
- mild: twee of drie symptomen
- moderate: vier of vijf symptomen
- ernstig: zes of meer symptomen
De fasen bij het ontstaan van een relatieverslaving
Bij alle soorten verslavingen zijn er verschillende fasen. Zowel bij middelenverslaving zoals alcohol, sigaretten, drugs. Alsook bij gedragsverslaving zoals gokverslaving, workaholics, seksverslaving, obsessief sporten, etc. Relatieverslaving en de varianten zoals liefdesverslaving en seks-liefdeverslaving, horen bij gedragsverslavingen.
Voor je gedrag een allesoverheersende, problematische verslaving wordt, zijn er 4 fasen. Bij elke verslaving horen vervaagde grenzen en blinde vlekken over je eigen gedrag. Daardoor kan je je waarschijnlijk niet helder herkennen in wat er gaande is. Daarom maak ik hier de vergelijking met een andere verslaving die wat verder van je af staat en waar je waarschijnlijk wel een helder beeld op hebt, namelijk alcohol, om de fasen van een relatieverslaving duidelijk te maken.
1. Experimenteel tot recreatief gebruik - je leeft van de liefde
Voor alles is er een eerste keer. Een keertje uitproberen, experimenteren, uit nieuwsgierigheid of om erbij te horen. Dat gaat over in recreatief of sociaal gebruik, waar je je nog wel bewust bent van wat er gaande is. Het blijft gematigd, ter ontspanning, puur voor je plezier. Het blijft zo licht dat het geen of weinig effect heeft op andere belangrijke dingen in je leven, zoals je kinderen, vriendschappen, werk, etc.
Af en toe eens een wijntje, voor de gezelligheid, met vriendinnen. Ach, daar is helemaal niks mis mee, denk je, dat doet iedereen.
In het begin van de relatie wil je niets liever dan bij je nieuwe partner zijn. Je bent tot over je oren verliefd, je vergeet te eten, je leeft van de liefde. Je draagt een roze bril, je bent verblind door de verliefdheid, de toekomst lacht jullie toe. Op je werk ben je continu aan hem aan het denken, en je hebt zoveel energie door de verliefdheid dat je bergen werk verzet. Zo verliefd zijn, dat vindt iedereen toch fijn, niet?
2.Gewoontegebruik - altijd een hartje sturen voor je gaat slapen
Het blijft voor je plezier, maar het is wel geëvolueerd naar een vaste gewoonte. Het is een vast onderdeel van je leven die draait om genieten, maar het is niet dwangmatig. Een bepaalde context wordt geassocieerd met bepaald gewoontegedrag. Buiten die bepaalde context, gebruik je dat niet. Als je een keertje je gewoonte overslaat, mis je het.
Na een tijdje wordt het een gewoonte om elke dag een wijntje te drinken bij het eten. Die bepaalde context (avondeten) wordt geassocieerd met je gewoontegedrag (wijn drinken), maar buiten die context drink je niet. Of kan je nog plezier hebben op een feestje als je niet gedronken hebt? Als je een keer niet drinkt op een feestje, en je mist het, dan is het een gewoonte geworden.
Op relatievlak wordt het bijvoorbeeld een gewoonte om elke keer als je naar het toilet gaat, je berichtjes even te checken. Wanneer je nog niet samenwoont en je gaat slapen, stuur je elkaar een hartje. Dat is leuk, jullie amuseren je samen, de verliefdheid straalt van je af. Maar als je een avond eens geen hartje krijgt, vraag je je wel direct af wat er aan de hand is. Je ligt een heel uur wakker te piekeren voor je uiteindelijk in slaap sukkelt.
3. Problematisch, overmatig gebruik - denkt hij ook zoveel aan jou?
Deze fase draait niet meer om het plezier, maar je probeert negatieve gevoelens te onderdrukken, om problemen te vergeten, om hevige gevoelens te onderdrukken, etc. Je hebt het nodig om je beter te gaan voelen. Daardoor begint het negatieve gevolgen te hebben op je dagelijks leven. Je stelt factuurbetalingen uit omdat je in geldnood zit omdat al je geld opgegaan aan je gebruik, je vergeet belangrijke afspraken, je omgeving begint aan te geven dat ze er moeite mee hebben.
Elke keer als er iets stresserends gebeurt, snak je naar een glas wijn om te kunnen ontspannen. Op een avondje met vriendinnen gaan er meerdere flessen door, en de volgende dag zijn er gaten in je geheugen.
Als er iets stresserends gebeurt, snak je ernaar om zijn rustgevende stem te horen. Hij kan je direct weer tot kalmte brengen. Tijdens vergaderingen op je werk droom je weg omdat je continu aan hem denkt. Wat zou hij nu aan het doen zijn, zou hij ook aan jou denken? Terwijl de kinderen je nodig hebben bij hun huiswerk, check je 20 keer je telefoon: heeft hij nu nog niet geantwoord op je bericht? Het lukt niet meer om te focussen op iets anders dan hem.
4. Allesoverheersende verslaving - je relatie is een obsessie, aantrekken en afstoten
Het wordt een verslaving wanneer je er continu aan denkt, wanneer je het obsessief nodig hebt omdat het gebruik jouw manier is geworden om met problemen om te gaan. Wanneer je soms wel beseft dat het niet zo gezond is, maar dat zelf stoppen niet meer lukt. Je bent de controle verloren, en je voelt je machteloos. Het is sterker dan jou.
Zonder een glas, kan je niet meer functioneren. Het is het eerste waar je ‘s ochtends aan denkt, je sluipt meerdere keren per dag even uit kantoor om een slokje te nemen, stiekem, want je beseft wel dat het niet zo gezond voor je is… maar je kan niet stoppen.
Je partner wordt een obsessie. Elke keer dat je ‘s nachts wakker wordt, grijp je naar je telefoon om te checken of hij al geantwoord heeft op je berichtje. Staan er die blauwe vinkjes? Hoe laat is hij online geweest? En het eerste waar je ‘s ochtends aan denkt, is weer hij. Is hij al wakker? Oh, hij heeft al wel iets gepost op social media, maar waarom heeft hij jou dan nog geen lief berichtje met een hartje gestuurd? Er breekt een stukje van je hart.
Maar tegelijk denk je al aan 101 redenen waaraan dat wel zal liggen. En ook ronduit verkeerd gedrag van hem, blijf je goedpraten, minimaliseren, ontkennen. Ach, het zal wel aan jou liggen.
Je kan aan niets anders meer denken. Je laat de babysit komen, en jij vertrekt naar hem thuis. Want hij zal vast wel veranderen en zijn leven beteren, als jij maar hard genoeg je best doet. Al je tijd, energie, en misschien zelfs geld, gaat naar hem.
Want als je er nog maar aan durft te denken dat jullie relatie misschien niet altijd zal blijven duren, dan krijg je al hartkloppingen. Je verlatingsangst neemt steeds extremere proporties aan.
En ook al zijn er vaak diepe dalen in jullie relatie, er zijn nog steeds af en toe pieken, en daar klamp je je aan vast.
Ondanks dat je vrienden en collega’s bezorgd om je zijn, en dat je kinderen aan de alarmbel trekken, en ondanks dat je zelf eigenlijk wel beseft dat deze relatie niet zo gezond is, kan je geen afstand van hem nemen. Je hebt al zoveel in hem geïnvesteerd! Dat kan je toch niet zomaar stoppen? Je loopt op eieren en je bent bang om iets verkeerds te zeggen tegen hem.
Waarom blijf je steeds proberen de relatie te redden, ook al weet je dat het niet gezond voor je is? De oorzaken van relatieverslaving.
Als relatieverslaafde probeer je iets heel belangrijks te bereiken met je gedrag (pleasen, controle, geen nee zeggen, zwijgen, verantwoordelijkheden overnemen, etc). Extreem belangrijk, levensbelangrijk. Daarom wring je je in zoveel bochten voor je relatie, zelfs al weet je dat het eigenlijk niet goed voor je is. Je bent ervan overtuigd dat je niet eens anders kàn.
1. De bewuste invloed van verlatingsangst
Ten eerste probeer je je eigen angsten en misschien zelfs depressie te onderdrukken. Bv angst om verlaten te worden, schrik dat je het niet in je eentje redt, onzekerheid of je hem wel waard bent als partner. Je bent je pijnlijk bewust van die diepgewortelde verlatingsangst. Het is enorm zwaar om met zulk diep, oud verdriet en eenzaam gevoel om te moeten gaan. Als je dan iemand ontmoet die die pijn voor je kan verlichten, ja, dan doe je daar alles voor, tot zelfs vernederingen en fysiek geweld verdragen. Je klampt je vast aan die strohalm die je verlatingsangst kan helpen verminderen.
2. De onbewuste invloed van jeugdtrauma’s en hechtingsproblemen
Jeugdtrauma en relationeel trauma
Ten tweede hebben er (vaak onbewust) ook jeugdtrauma’s een invloed. Als je als kind nooit geleerd hebt hoe een fijne, gezonde, gelijkwaardige relatie aanvoelt, dan heb je nooit een goed voorbeeld gekregen. Je weet niet beter, je bent het gewend om je steeds onveilig en onzeker te voelen. Net omdat je dat zo gewend bent, voelt dat op den duur als veilig aan – maar dat is het niet echt. Het is slechts schijnveiligheid! Je bent dus onveilig gehecht.
Bijvoorbeeld, als je ouders niet (emotioneel) beschikbaar voor je waren toen je klein was; daardoor begon jij te twijfelen of je het waard bent om van gehouden te worden. Die lage eigenwaarde in jezelf is natuurlijk niet fijn, en daarom probeer je die te counteren door ‘eigen’waarde buiten jezelf te zoeken. Je laat je eigendunk dus afhangen van externe factoren, zoals een partner die je complimenten geeft, die je goedkeurt, die succesvol is, naar wie je kan opkijken.
Als kind kon je helaas weinig veranderen aan de situatie met je ouders, maar als volwassene ben je ervan overtuigd dat je het nu wél gaat kunnen. Je bent immers sterker nu. Je bent geen hulpeloos kind meer. Je doet dus àlles om toch maar een beetje liefde en aandacht te krijgen. Jouw ‘verslavende drug’ is onvoorwaardelijke liefde, erkenning, bevestiging, aandacht en zorg van je partner.
Je gaat onbewust op zoek naar een partner waarmee je je voelt zoals toen je een kind was, want als volwassene kan je het nu wél anders aanpakken en kan je het wel proberen helen. Onbewust herhaal je dus wat je al kent.
Deze interne drive is zo overweldigend groot dat je eigen behoeften en grenzen op de achtergrond verdwijnen op het moment dat je in een relatie zit. Je bent op dat moment niet meer in staat om goed voor jezelf te zorgen. Daarom hunker je nog extra naar zorg en aandacht van je partner, zodat hij het hopelijk voor jou opneemt.
Hechtingsproblemen
De paradox is echter dat de intimiteit waar je zo wanhopig naar verlangt op een bewust niveau, dat je daar onbewust eigenlijk bang voor bent. Want je hebt als kind nooit geleerd hoe een evenwichtige relatie aanvoelt. Hoe dichtbij mag iemand komen, welke afstand is fijn en welke niet. Je snakt naar nabijheid van iemand, maar je weet niet hoe je ermee moet omgaan op een gezonde manier. Daarom stoot je gezonde intimiteit af, op een onbewust niveau. Het gevolg is dat je steeds kiest voor partners die ook niet op een gezonde manier intiem met je kunnen zijn, en dat je (onbewust) je oude pijnen steeds opnieuw blijft bevestigen.
De link tussen relatieverslaving en narcisme: waarom een relatie met een narcist zo verslavend is
Is een relatieverslaving altijd met een narcistische partner?
Nee, er zijn veel andere mogelijke oorzaken. Een relatie met een drugsverslaafde bijvoorbeeld, waarbij je hem probeert te helpen van zijn verslaving af te geraken. Of wanneer jij de minnares bent, en je partner je al jarenlang belooft bij zijn vrouw weg te gaan. Soms is er zo’n klein glimpje hoop, waar je je aan vastklampt en wat de relatie zo verslavend maakt.
Is een relatie met een narcist altijd verslavend?
Vaak wel, omdat gaslighting, narcistische manipulatie, nog verder inspeelt op de verslavende dynamiek. Als slachtoffer van gaslighting had je al een hoop onzekerheden, begin je door de gaslighting steeds meer aan jezelf te twijfelen, word je soms ook geïsoleerd van je steunnetwerk, en daardoor hunker je des te meer naar bevestiging van je narcistische partner. Terwijl hij die steeds minder geeft. Enkel op random momenten krijg je een vleugje liefde en aandacht. Die onvoorspelbaarheid speelt je verslaving aan hem nóg meer in de hand. Een relatie met een narcist wordt terecht vergeleken met een gokverslaving: je investeert steeds meer in hem, en op random momenten krijg je een klein beetje terug. Nét genoeg om je aan het lijntje te houden, en om je hoop te geven dat je de jackpot kan winnen: voor altijd zo’n intens verliefdheidsgevoel als in het prille begin van jullie relatie.
Eens verslaafd, altijd verslaafd? Hulp bij herstel van relatieverslaving
Ik ga er geen doekjes omheen winden: een relatieverslaving overwinnen is niet makkelijk, maar het goede nieuws is dat het zeker wel mogelijk is. Net als bij een gokverslaving, alcoholverslaving of drugsverslaving, heb je er hulp bij nodig. Denk aan iemand met een alcoholprobleem: het is aartsmoeilijk om puur op karakter van de alcohol af te blijven. En als een alcoholist niet continu blijft opletten, heeft hij plots op een feestje toch weer een pint in zijn handen. Van eentje worden dat twee glazen, drie glazen, … en voor hij het weet, is hij weer even zwaar aan het drinken als voorheen.
Het lukt niet om in je eentje je patronen te herkennen die aan de oorzaak liggen van je verslaving – laat staan dat je ze in je eentje kan doorbreken. Vriendinnen zijn een fijne steun, maar ook zij kunnen je niet helpen om de onderliggende angsten aan te pakken die de oorzaak zijn van je patronen en je verslaving. Daar heb je professionele hulp bij nodig. Zoals therapeuten soms zeggen: je kan het etiket niet lezen als je in het potje zit.
Herken je je in deze omschrijving, en ben je op zoek naar hulp om te herstellen van relatieverslaving? Boek dan hieronder een gratis intakegesprek. Je staat er niet langer alleen voor.
Schrijf je nu in voor de gratis online masterclass: los van narcisme
Wanneer: vrijdag 29 november van 12.00u tot 13.30u of zondag 1 december van 10.00u tot 11.30u
Waar: online via webinargeek (je hoeft niets te installeren, enkel op de link klikken en het opent in je browser)
Wat: In anderhalf uur geef ik je inzichten die je nodig hebt om los te geraken van je narcistische, toxische relatie en om te herkennen wat het met jou doet. Nadien is er ruimte voor jouw vragen.
Wie: Caroline Kussé geeft het webinar. Jouw privacy is gegarandeerd, andere deelnemers kunnen jou niet zien.